Kredi faizleri ile kâr payı oranlarının ticari kredilerde daha uyumlu hareket ettiği, tüketici kredilerinde ise ayrıştığı gözleniyor-TCMB Blog Yazısı
Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blog yazısında, Kredi faizleri ile kâr hissesi oranlarının ticari kredilerde daha uyumlu hareket ettiği, tüketici kredilerinde ise iki banka kümesi ortasındaki muhtaçlık kredisi uygulama farklılığı nedeniyle ayrıştığının gözlendiği kaydedildi.
TCMB’de Uzman Numan Alanlı, Kıdemli Uzman Berrin Burcu Dügun ve Uzman Onur Koca tarafından kaleme alınan “Katılım Bankaları Kâr Hissesi İstatistikleri” başlıklı blog yazısı Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.
Yazıda şu görüşlere yer verildi:
“Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB), iştirak bankalarının katılma hesaplarına uyguladığı kâr hissesi oranlarını ve finansman (krediler)için uyguladığı kâr oranlarını “Faiz ve Kâr Hissesi İstatistikleri” ismiyle 17 Nisan 2025 tarihinde birinci kere yayımlamaya başladı. Kâr hissesi istatistikleri; katılma hesapları için haftalık akım kâr hissesi oranları, krediler için ise haftalık akım kâr oranları ve aylık stok kâr oranları olmak üzere üç farklı bilgi setinden oluşuyor. Bu blog yazısında, kelam konusu yeni seriler incelenerek ilgili bankacılık bölümü istatistikleri ile mukayeseli bir tahlil sunuluyor.
Katılma Hesapları Katılma hesapları, iştirak bankalarına yatırılan fonların bu kurumlarca kullandırılmasından doğacak kâr yahut ziyana katılma sonucunu doğuran hesap tipleridir. Bu hesaplarda kâr ve ziyana katılma temel alındığından, hesap sahibine evvelce belirlenmiş bir getiri ödenmez ve anaparanın motamot geri ödeneceği garanti edilmez. Bu tarafıyla katılma hesapları, klâsik mevduat hesaplarından farklılaşır. Hasebiyle; mevduat faiz istatistikleri ilgili haftada yeni açılan mevduatlara uygulanan faiz oranlarını gösterirken, haftalık akım kâr hissesi oranları ilgili hafta içinde kapanan hesaplarda gerçekleşen kâr hissesi oranlarını gösterir.
Grafik 1, Türk lirası (TL) cinsinden katılma hesaplarına uygulanan haftalık akım kâr hissesi oranları ile mevduat bankalarının TL vadeli mevduatlara uyguladığı haftalık akım faiz oranlarını birlikte gösteriyor. İki bilgi setinin çoğunlukla birbirine yakın seyrettiği, fakat faiz oranlarının yükseldiği periyotlarda kâr hissesi oranlarının faiz oranlarını gecikmeli takip ettiği görülüyor. Bu durum, piyasa şartlarındaki değişimlere bağlı olarak, ilgili hafta açılan yeni hesaplar ile daha evvel açılmış olup, o hafta kapanan hesapların getirileri ortasındaki farklılaşmadan kaynaklanıyor.
Aynı karşılaştırma, ABD doları ve Avro cinsinden açılan hesaplar için yapıldığında, ABD doları cinsi mevduat ve katılma hesapları için getiri oranlarının yakın seyrettiği, Avro cinsi hesaplarda ise kâr hissesi oranlarının faiz oranlarının üzerinde gerçekleştiği gözleniyor (Grafik 2 ve Grafik 3).
Krediler Kredi kâr oranı istatistikleri ise, akım ve stok olmak üzere iki farklı bilgi seti olarak yayımlanmakta. Akım kâr oranları ilgili hafta içinde açılan yeni kredilere uygulanan oranları, stok kâr oranları ise ilgili tarihte açık bulunan tüm kredilere uygulanan oranları gösteriyor. Katılma hesaplarından farklı olarak, kredi kâr oranları kredinin açılış anında belirlendiğinden, kredi faiz oranlarıyla karşılaştırıldığında bir devir uyumsuzluğu bulunmuyor.
Katılım bankalarının TL kredi kâr oranları ile bankacılık dalının TL kredi faiz oranları karşılaştırıldığında, ticari kredilerde her iki banka kümesinin uyguladığı oranların benzeri olduğu görülüyor (Grafik 4). Lakin tüketici kredilerinde, iştirak bankalarının uyguladığı kâr oranlarının daha düşük olduğu ve bu farkın 2023 Ağustos ayından itibaren bariz biçimde açıldığı gözleniyor (Grafik 5).
Benzer bir durum, stok kredi kâr oranları ve stok kredi faizleri için de geçerli. Vadesi dolmamış tüm kredileri kapsayan stok bilgiler incelendiğinde, ticari kredilerde iki banka kümesinin uyguladığı oranlar birbirine yakın seyrederken, tüketici kredilerinde faiz oranlarının tarihî olarak kâr oranlarından daha yüksek olduğu ve bu farkın 2023 ortasından itibaren arttığı görülüyor (Grafik 6 ve Grafik 7).
Konut, taşıt ve gereksinim kredilerinden oluşan tüketici kredi oranlarında gözlemlenen bu fark, iştirak bankalarının işleyişinin klâsik bankacılıktan ayrışmasıyla açıklanabilir. Mevzuat [4] gereği, iştirak bankalarının mal yahut hizmet alımı karşılığı olmaksızın direkt nakit finansman sağlaması mümkün değil. Bu nedenle, muhtaçlık kredileri kapsamında sadece hac/umre, eğitim ödemeleri ve güçlü tüketim malları üzere muhakkak alanlara yönelik olan ve direkt satıcıya ödeme yapılan finansman modelleri sunuluyor. Hasebiyle, gereksinim kredilerinin tüketici kredileri içerisindeki hissesi iştirak bankalarında öteki bankalara nazaran daha düşük (Grafik 8 ve Grafik 9). Bankacılık kesiminde gereksinim kredilerinin tüketici kredileri içindeki hissesi %74 iken, iştirak bankalarında bu oran sadece %17 düzeyinde. Ayrıyeten, iştirak bankalarında bu finansmanın sırf mal yahut hizmet alımı karşılığı kullandırılması nedeniyle, iştirak bankalarının satıcılarla yaptıkları muahedeler hasebiyle muhtaçlık kredisi kâr hissesi oranları muhtaçlık kredisi faiz oranlarının altında seyrediyor.
Özetle, iştirak bankaları ile klâsik bankacılık ortasındaki yapısal farklar, müşterilere sağlanan fon getirilerinin ve kredi maliyetlerinin iki banka çeşidi ortasında ayrışmasına neden oluyor. Bilhassa mevduat ve katılma hesaplarında müşteriye sağlanan getirinin belirlenme vaktindeki farklılık, direkt bir karşılaştırmayı zorlaştırıyor. Bu durum, nakdî sıkılık seviyesinin besbelli değişiklik gösterdiği periyotlarda daha görünür hale gelmekte. Kredi faizleri ile kâr hissesi oranlarının ticari kredilerde daha uyumlu hareket ettiği, tüketici kredilerinde ise iki banka kümesi ortasındaki gereksinim kredisi uygulama farklılığı nedeniyle ayrıştığı gözleniyor.”
