Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) uzmanları kota nedeniyle altın ithalatı kompozisyonunda yaşanan değişimin tüketim talebi göstergelerine tesirini inceledi.

TCMB Genel Müdür Yardımcısı Altan Aldan, Kıdemli Ekonomist Okan Eren, Yardımcı Ekonomist Barbaros Eriş ve Uzman Yardımcısı Didem Yazıcı tarafından kaleme alınan “Altın İthalat Kotası ve Tüketim Talebi Göstergeleri” blog yazısı, Merkezin Güncesi sayfasında yayımlandı.

Yazıda şu görüşlere yer verildi:

“Altın ithalatındaki artışın cari süreçler istikrarı üzerindeki olumsuz tesirlerini azaltmak gayesiyle 2023 yılında işlenmemiş altın ithalatına kota uygulaması başladı. Kelam konusu uygulama, işlenmemiş altın ithalatını azaltmakla birlikte mücevherat eserleri ithalatında bir artışa neden oldu. Bu yazıda, kota nedeniyle altın ithalatı kompozisyonunda yaşanan değişimin tüketim talebi göstergelerine tesirini inceliyoruz.

Son yıllarda, pandemi ve jeopolitik riskler üzere nedenlerle altına olan global talepte ve altın ons fiyatında artış yaşanmakta. Bu ortamda, hanehalkının klasik olarak altın tutma eğiliminin yüksek olduğu Türkiye’de işlenmemiş altın ithalatında değerli artışlar oldu. Öte yandan, 7 Ağustos 2023 tarihinden itibaren geçerli olan kota uygulaması ile işlenmemiş altın ithalatı süratli bir halde geriledi (Grafik 1). Ağustos 2023’te 12 aylık birikimli olarak 34 milyar dolar düzeyinde olan işlenmemiş altın ithalatı, 2024 yılı kasım ayı prestijiyle yarı yarıya azalarak 17 milyar doların altına kadar geriledi. 

Diğer taraftan, tüketim malları içinde sınıflandırılan mücevherat ithalatında kota sonrası periyotta süratli bir artış olduğu dikkat çekiyor. 12 aylık mücevherat ithalatı, kota uygulamasının başladığı 2023 yılı ağustos ayında 1,6 milyar dolar civarındayken, geçen yılın kasım ayı prestijiyle yaklaşık 4 kat artarak 6,4 milyar doları aştı. İşlenmemiş altın ve mücevherat ithalatının toplamı ise, birebir periyotta 35,5 milyar dolardan 23 milyar dolar düzeyine geriledi. Başka bir deyişle, toplam altın ithalatında kota uygulaması sonrasında gerileme gözlenirken kompozisyonunda da besbelli bir değişiklik yaşandı.

Kota uygulaması sonrasında yaşanan bu değişim, tüketim malı ithalatı gelişmelerini değerlendirirken temkinli olmayı gerektiriyor. Hakikaten tüketim malı ithalatı 2024 yılının ocak-kasım devrinde bir evvelki yılın birebir devrine kıyasla yüzde 13,1 artarken bu artışın 9,2 yüzde puanlık kısmı mücevherat eserlerinden kaynaklandı (Grafik 2). Bir öteki tabirle, öteki eserlerin tüketim malı ithalatı artışına katkısı yalnızca 3,9 yüzde puan düzeyinde gerçekleşti. Hasebiyle tüketim malı ithalatında gözlenen artışın genele yayılmış bir durum olmadığı görülüyor.

Mücevherat ithalatında son periyotta gözlenen hareketler bilhassa birtakım aylarda tüketim malı ithalatında yüksek artışlara ve oynaklığa neden oluyor (Grafik 3). Bu durum, tüketim malı ithalatının bir talep göstergesi olarak değerlendirilmesini hayli zorlaştırıyor. Örneğin, 2024 yılının nisan ayında tüketim malları ithalatı yüzde 17 üzere yüksek bir oranda artarken mücevherat eserleri dışlandığında yüzde 2 civarında bir gerileme olduğu görülüyor. Benzeri halde, tüketim malı ithalatı 2024 yılının ikinci yarısında önemli bir canlanmaya işaret ederken mücevherat eserleri dışlanarak bakıldığında yataya yakın bir görünüm sergiliyor. 

İki gösterge ortasındaki ayrışma 12 aylık birikimli datalarda daha bariz hale geliyor (Grafik 4). Yıllık tüketim malı ithalatı 2024 yılında artış kaydederken mücevherat hariç tüketim malı ithalatı yataya yakın bir patika izledi. Bu müşahedeler, bilhassa bilgiler aylık bazda yorumlanırken mücevherat tesirinin dikkate alınmasının ehemmiyetini gösteriyor.

Dış ticaret bilgilerinde son periyotta gözlenen bu farklılaşmaya benzeri bir durum perakende satış hacim endekslerinde de yaşanıyor. Cirosunun büyük çoğunluğu altın ve altın eserleri satışlarından oluşan “saat ve mücevher perakende ticareti” alt dalındaki gelişmeler perakende satış hacim endeksinin seyrini etkiliyor. Tüketim talebi eğilimini daha sağlıklı incelemek emeliyle toplam perakende bölümü satış hacminden “saat ve mücevher perakende ticareti” sektörü dışlanarak “altın hariç perakende satış hacim endeksi” oluşturuluyor.[1] Bu endeks, 2023 yılının haziran ayından itibaren bariz bir halde perakende bölümü satış hacim endeksinin altında, 2024 yılı temmuz ayından itibaren de yatay bir seyir izliyor (Grafik 5).

Özetle, altında kota uygulaması altın ithalatı kompozisyonunda kıymetli bir değişime neden oldu. Orta malı kapsamındaki işlenmemiş altın ithalatı kota nedeniyle gerilerken tüketim mallarına dâhil olan mücevherat ithalatı tarihi ortalamanın hayli üzerine çıktı. Mücevherat talebinde yaşanan değişimlerin tesiri tıpkı vakitte perakende satış hacim endeksinde de gözleniyor. Münasebetiyle, tüketim talebine ait göstergelerin sağlıklı bir halde yorumlanabilmesi için bu gelişmelerin dikkate alınması kıymet arz ediyor.