Foreks – Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) blog sayfasında yer alan bir yazıda Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne (AB) ihracatının artmaya devam edeceği değerlendirildi.

TCMB Başdanışmanı Mahmut Günay, Uzman Yardımcısı Furkan Höçük ve Uzman Ahmet Bilal Kurtoğlu tarafından kaleme alınan “Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne İhracatında Belirleyici Unsurlar” başlıklı blog yazısı, Merkezin Güncesi internet sitesinde yayımlandı.

Blog yazısında, esas ticaret ortağı pozisyonundaki Avrupa Birliği’ne yapılan ihracat ele alınıp, ihracatın belirleyicilerine yönelik bulgular özetlendi.

Blog yazısı şu halde:

“Türkiye iktisadı 2023 yılının üçüncü çeyreğinden itibaren büyüme kompozisyonu açısından bir dengelenme sürecinde. Başka yandan, son devirde global büyümedeki görece zayıf seyir, dünya genelinde olduğu üzere Türkiye’de de ihracat performansını etkiliyor. Bu blog yazısında, en önemli ticaret ortağımız pozisyonundaki Avrupa Birliği’ne (AB) yapılan ihracatı ele alıp, ihracatın belirleyicilerine yönelik bulgularımızı özetliyoruz.

2002-2007 yılları ortasında Türkiye’nin AB’ye gerçek ihracatının istikrarlı bir halde arttığı görülüyor (Grafik 1). Fakat, 2008 global finans krizi ihracatta bariz bir düşüşe neden oldu. Krizin tesirlerinin hafiflemesiyle birlikte Türkiye’nin AB’ye ihracatı toparlandı ve 2010-2019 yılları ortasında istikrarlı bir büyüme eğilimi gösterdi. Daha yakın periyoda bakıldığında, Covid-19 salgınının yarattığı sert düşüşün akabinde, ihracat süratli bir halde toparlanarak salgın öncesi eğilimin ima ettiği düzeyin de üzerine çıktı. 2022’nin son çeyreğinden itibaren ise, ihracatın 2010-2019 devri eğiliminin ima ettiği düzeyin altında bir seyir izlediğini görüyoruz. Öte yandan, yakın devirde AB dışına yapılan ihracatın artması Türkiye’nin toplam ihracatının gerilemesini engelledi (Grafik 2). Bu durum, AB’ye yapılan ihracat performansının zayıflamasında AB kaynaklı tesirlerin de rol oynadığına dair bir işaret olarak kıymetlendirilebilir.

Türkiye’nin AB’ye ihracatının zayıfladığı periyot olan 2022 yılının üçüncü çeyreğinden sonra AB ulusal geliri ile AB mal ithalatı ortasındaki ayrışma dikkat çekiyor (Grafik 3). Salgın sonrasında yükseliş kaydeden AB mal ithalatının ulusal gelire oranının da 2022 yılının son çeyreğinden itibaren düşerek salgın öncesi düzeylerine yakınsadığını görüyoruz (Grafik 4). Öte yandan, hizmet ithalatının ulusal gelire oranı ise artmaya devam ediyor. AB’deki yakın periyot ithalat dinamiklerine ait yapılan çalışmalar, ithalatın ulusal gelir esnekliğindeki düşüşün birkaç faktörden kaynaklandığını ortaya koyuyor. Bu faktörler ortasında, talep kompozisyonundaki değişim ve stoklardaki düşüş yer alıyor. Ayrıyeten, özel tüketimin mallardan hizmetlere yönelmesinin de ithalatın ulusal gelir esnekliğindeki düşüşe katkı sağladığı söz ediliyor.[1] Bu kapsamda, son devirde Türkiye’nin AB’ye ihracatındaki seyirde, AB iktisadında salgın sonrası oluşan değişimlerin tesirli olabileceğini kıymetlendiriyoruz. 

Türkiye’nin AB’ye gerçek ihracatını etkileyen ögeleri tahlil edebilmek için, öncelikle ihracatın ana belirleyicileri olan talep ve rölâtif fiyatı içeren iki farklı denklem kestirim ediyoruz. Denklemlerde izafi fiyat için gelişmiş ülke bazlı gerçek efektif döviz kurunu, talep göstergesi olarak AB GSYİH’si ve AB ithalatını kullanıyoruz. Salgının tesirini görebilmek için, modelleri 2003Ç1-2024Ç2 ve 2003Ç1-2019Ç4 aralıkları için farklı ayrı varsayım ediyoruz. Varsayım sonuçları Türkiye’nin AB’ye mal ihracatında, AB talep göstergesinin temel belirleyici olduğunu gösteriyor (Tablo 1). Daha evvel yapılan misal çalışmalardaki bulgular da AB talep göstergesinin Türkiye’nin AB’ye ihracatında temel belirleyici olduğunu ortaya koyuyor.[2] 

Talep göstergesi olarak AB mal ithalatının kullanıldığı model (model 2) varsayımının son devirde gerçekleşmeye daha yakın seyrettiği, GSYİH kullanılan modelin ise daha yüksek bir ithalat ima ettiği görülüyor (Grafik 5). Salgın sonrası iktisatların tekrar açılma devrinde ise (2020Ç1-2021Ç3) talep göstergesi olarak GSYİH’yi kullanan modelin ithalat gerçekleşmesini daha düşük kestirim ettiği gözleniyor. Bu durum, AB’ye yapılan ihracatın salgın devri sonrasındaki seyrinde AB ithalatının ulusal gelir esnekliğinin değişmesinin de rol oynadığına işaret ediyor.[3]

AB’de mal ithalatının ulusal gelire oranının azalmasına rağmen, Ocak 2023’ten itibaren Türkiye’nin AB ithalatı içindeki hissesi kademeli olarak yükseliyor (Grafik 6).  Bir öteki tabirle, AB pazarındaki şartların ihracat üzerindeki olumsuz tesiri pazar hissesi kazanımlarıyla kısmen de olsa telafi ediliyor.

Sonuç olarak, son periyotta AB’ye yapılan ihracattaki zayıf seyir, AB ulusal gelirinin salgın öncesi trendinin altında kalması ve ithalatın gelir esnekliğindeki azalma ile ilişkilendirilebilir. Başka yandan, memleketler arası kurumların ve yatırımcı kuruluşlarının iddialarına nazaran, gelecek devirde AB’de hem ulusal gelir büyümesinin kademeli olarak artması hem de AB ithalatının büyümesinin ulusal gelir büyümesine oranının tarihi ortalamalara yakınsaması bekleniyor. Bu durumun Türkiye’nin AB’ye ihracatını destekleyeceğini ve pazar hissesindeki olumlu görünümle birlikte AB’ye ihracatın artmaya devam edeceğini kıymetlendiriyoruz. 

[1] Konu hakkında ayrıntılı bilgi için bakınız: Lebastard vd., 2024 

[2] Konu hakkında daha ayrıntılı bilgi için bakınız: Enflasyon Raporu 2019-II, Kutu 4.4

[3] Salgın sonrası müşahede sayısı kâfi olmadığı için son periyoda ait başka ulusal gelir esneklik kestirimi yapılamadı. Tablo 1’de görüldüğü üzere, 2003Ç1-2019Ç4 periyodunda 3,72 olan ithalatın ulusal gelir esnekliğinin 2003Ç1-2024Ç2 periyodunda 3,43’e düşmüş olması son periyotta esnekliğin 3,43’ün de altına düştüğüne işaret ediyor.